Του Ανδρέα Μαλάη
«Φαντάσου αυτό που δεν μπορείς να φανταστείς. Φαντάσου ότι ξαφνικά, ερωτεύεσαι με έναν Αριανό, με κάποιον που προηγουμένως δεν μπορούσες καν να διανοηθείς. Θέλω όλοι να έχουν τη δυνατότητα να σκεφτούν αυτό που δεν μπορούν να φανταστούν κι όσα έχουν θάψει βαθιά μέσα τους ως σκέψεις αβάσταχτα ανυπόφορες. Θέλω να σκεφτούν με έναν νέο τρόπο». Με αυτά τα λόγια περίγραφε ο Άλμπυ το 2002 το συγκεκριμένο έργο λίγο μετά την πρεμιέρα του στη Νέα Υόρκη. Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά, το έργο ανεβαίνει στην Κύπρο, σε σκηνοθεσία Μάριου Μεττή και με πρωταγωνιστές τους Αντρέα Βασιλείου, Έρικα Μπεγέτη, Βασίλη Βασιλάκη και Αντρέα Κουτσόφτα. Το «προκλητικό» θέμα της κτηνοβασίας γίνεται το ιδανικότερο όχημα για μια κωμωδία που κρύβει μέσα της βαθιά δραματικές πτυχές, που αγγίζονται με την ευαισθησία ενός συγγραφέα που ξέρει καλά πώς να χειρίζεται με μια σχεδόν εύθραυστη ισορροπία κάτι τόσο αντισυμβατικό, καθιστώντας το εν τέλει αληθοφανές.
Ο σκηνοθέτης της παράστασης Μάριος Μεττής, η Έρικα Μπεγέτη, που στην παράσταση υποδύεται τη Στήβι και ο Ανδρέας Κουτσόφτας, που υποδύεται τον Μπίλλυ, μοιράζονται μαζί μας τις σκέψεις και τις απόψεις τους σχετικά με την τόσο ιδιαίτερη δραματουργική αυτή πρόταση.
Το έργο πραγματεύεται ένα αρκετά αντισυμβατικό θέμα. Εάν το αποδομήσουμε στις βασικές θεματικές του, ωστόσο, μας μένει η αγάπη, η «προδοσία», η... ελαστική θεώρηση της νόρμας. Τι χαρίζει στο έργο η επιλογή της «κτηνοβασίας»; Το καθιστά προκλητικό, αρά και πιο εύληπτο; E.: Θα έλεγα πως τοποθετεί την υπόθεση έξω από τη νόρμα, αλλά συγχρόνως μέσα στα όρια του πραγματικού, του υπαρκτού. Πιο εύληπτο, ναι, αλλά που παραπέμπει τον θεατή απευθείας σε μια σειρά από ανοιχτές συζητήσεις. Τι είναι σεξ, έρωτας, συναίνεση, επιβολή, φύση, θύτης, θύμα, βιασμός, φιλία, αγάπη, ανοχή, γάμος, όρια.
Α.: Ναι, μπορουμε να πούμε οτι η επιλογή της κτηνοβασίας προκαλεί. Κατά την άποψή μου, ο συγγραφέας επιλέγει την κτηνοβασία για να προσεγγίσει την διαφορετικότητα με πιο ακραίο τρόπο και για να φωτίσει τη στάση της καλλιεργημένης κοινωνίας, που ενω έχει αποδεκτεί τη διαφορετικότητα σε άλλες συνθήκες, δεν είναι έτοιμη να δεκτεί την κτηνοβασία, ενω αυτό που θέλει να περάσει μέσα από το κείμενο είναι ότι δεν υπάρχει ολοκληρωτική αποδοχή του δαφορετικού. Επίσης, αυτό που μπορεί να καταλάβει κανείς απο την πρώτη κιόλας ανάγνωση, μέσα από το κείμενο, είναι ξεκάθαρο πως η αγάπη δεν έχει μορφές, είναι το ίδιο αγνή και καθαρή όπως την ξέρει η «κανονική» κοινωνία.
Μ.: Ο Άλμπι θέλει σίγουρα να σοκάρει τον θεατή, γι’ αυτό και επιλέγει τη συγκεκριμένη πράξη. Θέλει να τον ταρακουνήσει και έτσι να τον αναγκάσει να δει τα πράγματα διαφορετικά, να κοιτάξει πίσω από το φαινομενικά κανονικό. Αν απλώς χρησιμοποιούσε την ομοφυλοφιλία ως παράδειγμα, δεν θα ήταν το ίδιο αποτελεσματικός. Η κτηνοβασία παραμένει για την συντριπτική πλειοψηφία ένα θέμα ταμπού. Είναι το σημείο όπου τραβάς την γραμμή, εκεί που λες εδώ είναι το όριο και δεν πρέπει να το ξεπεράσεις. Θέλει, λοιπόν, να δοκιμάσει τα όρια της ανοχής μας, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με συμπεριφορές, οι οποίες έρχονται σε σύγκρουση με κοινωνικές και ηθικές αρχές.
Νομίζω ναι! Εξάλλου ο Άλμπυ μάς οπλίζει με ένα καταιγιστικό χιούμορ για να περάσουμε τις συμπληγάδες του «δήθεν» και να φτάσουμε στην ουσία.
Μ.: Ο Άλμπι είναι ένας σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας και το έργο του ανήκει στα σημαντικότερα του παγκόσμιου κλασικού ρεπερτορίου. Το 2002 το έργο «Η Γίδα η Ποια είναι η Σύλβια;» κέρδισε το Βραβείο Τόνι για Καλύτερο Έργο. Ξέρει πώς να χειρίζεται με μαεστρία τέτοια λεπτά ζητήματα. Το έργο είναι μεν πολύ σοβαρό αλλά συμβαίνει να είναι και φοβερά κωμικό. Η χρήση του χιούμορ και μάλιστα με τόσο αριστοτεχνικό τρόπο σίγουρα βοηθά την κατάσταση. Με αυτόν τον τρόπο ο θεατής μπορεί να δεχτεί πολύ πιο εύκολα κάτι στο οποίο θα είχε πιθανόν αντίσταση, αν του το παρουσίαζε αλλιώς.
Α.: Τραγικοκωμωδία υπάρχει παντού όπου το συναίσθημα είναι διογκωμένο. Κι αυτό είναι πάντα προκληση για το κοίνο και ακόμα περισσότερο για τον ηθοποιό. Παρ' όλα αυτά, το κείμενο ειναι μαεστρικά γραμμένο που δεν του χρειάζεται κανένα «περιτύλιγμα». Δεν θεωρώ ότι θα προκαλέσει, αλλα θα προβληματίσει και θα γίνει τροφή για σκέψη και συζήτηση.
Πρόκειται για ένα κείμενο που δοκιμάζει τις... ηθικές αντοχές των θεατών. Εσείς όταν πρωτοδιαβάσατε το κείμενο νιώσατε τον βαθμό προκλητικότητας ως προς το πρώτο του επίπεδο; Ε.: Σαφώς, ναι! Επειδή εδώ είναι μαζεμένες πολλές «βόμβες» μαζί. Αν δεν γελούσα τόσο πολύ διαβάζοντάς το, ίσως να ένιωθα άβολα.
Μ.: Σίγουρα ναι, αλλά αυτό είναι και το ζητούμενο, όπως ακριβώς αυτή είναι και η πρόθεση του συγγραφέα. Το έργο είναι προκλητικό όχι τυχαία, αλλά κατ’ επιλογήν του δημιουργού του. Είναι μία τεχνική που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας για να σοκάρει τον θεατή και να κερδίσει την προσοχή του.
Α.: Όταν πρωτοδίαβασα το κείμενο, κατάλαβα ότι έχουμε να αναμετρηθούμε με ενα σπουδαίο κείμενο και ότι θέλει τρομερή ευαισθησία και προσοχή, εντυπωσιάστηκα και ανυπομονούσα να αρχίσουν οι πρόβες.
Η λύση του δράματος εν τέλει αποτελεί εκδίκηση; Επιφέρει εν τέλει την ισορροπία, την κάθαρση;
Ε.: Επιφέρει μια ισορροπία τρόμου. Η ύβρις προς το ανθρώπινο είδος τιμωρείται με θάνατο. Κάθαρση δεν ξέρω…
Μ.: Δεν θα έλεγα ότι η απόφαση της συζύγου να σκοτώσει την γίδα επιφέρει απαραίτητα την κάθαρση ή την ισορροπία. Το έργο τελειώνει χωρίς να γνωρίζουμε αν ο Μάρτιν και η Στήβι θα είναι κάποια στιγμή πάλι μαζί ή αν ο γάμος τους διαλύθηκε για τα καλά. Ο συγγραφέας θέλει τον θεατή να σκεφτεί και να πάρει ο ίδιος την απόφαση. Τι θα έκανε αυτός αν ήταν στην θέση τους; Ο θάνατος της γίδας μπορεί να λύνει εν μέρη το πρόβλημα, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί μίαν άλλη προβληματική κατάσταση. Ο Μάρτιν στο τέλος του έργου θρηνεί πάνω από την νεκρή του αγαπημένη και ρωτάει με λυγμούς την γυναίκα του σε τι έφταιξε αυτή, αναφερόμενος στην γίδα. Όντως στο τέλος θυσιάζεται το ζώο που φέρει την λιγότερη ευθύνη, ο μοναδικός αληθινά αθώος.
Α.: Η εκδίκηση ποτέ δεν είναι η λύση, βλέπουμε οτι η αντίδραση της Στήβι είναι η απόλυτη καταστροφή της οικογένειας. Στην προσπάθειά της να επαναφέρει την ισορροπια, ισοπεδώνει τα πάντα, ο Μπίλλυ βλέπει στο πρόσωπο της μητέρας του ένα ζώο, ο Μάρτιν συναισθηματικά έχει καταρρεύσει κι αυτή έχει γίνει φονιάς.
Από την αρχή του έργου, η Στήβι τοποθετεί την ομοφυλοφιλία του γιου της ως «ιδιορρυθμία» που δεν την εμπόδισε να τον αγαπά και να είναι ευτυχισμένη. Αντίθετα με τον Μάρτιν που δεν έχει αποδεχθεί το γεγονός. Η Στήβι είναι αυτή που αναλαμβάνει να υπογραμμίσει τη διαφορά ανάμεσα σε μια σεξουαλική κατεύθυνση και μια σεξουαλική επιβολή.
Κύριε Κουτσόφτα, πώς ερμηνεύετε τη συγκεκριμένη επιλογή του συγγραφέα; Το ζητημα αυτο έχει να κάνει με την αποδοχή της κοινωνίας στο φαινόμενο της διαφορετικότητας σε άλλες μορφές, γιατι η κοινωνία έχει αποδεκτεί την ομοφυλοφιλία. Ο συγραφέας όμως και μέσα απο το κείμενο σε συγκεκριμένα σημεία, αφήνει να εννοηθεί οτι ακόμα και η ομοφυλοφιλία δεν είναι απόλυτα δεκτή. Ίσως κλείνοντάς μας το μάτι, να παρομοιάζει το έργο με ενα όλοκληρο κοινωνικό συστημα που είναι απόλυτα αποδεκτοί όσοι το εξυπηρετούν κι όσοι το ακολουθούν πιστά βασει των πρέπει και των κανόνων του.
Κυρία Μπεγέτη, ο ρόλος της Στήβι είναι αυτός με τον οποίο, σε μια πρώτη ανάγνωση, ταυτίζεται η μεγαλύτερη μερίδα του κοινού, εξαιτίας ίσως της «φυσιολογικής» της συμπεριφοράς. Περισσότερο δηλαδή θα μας απασχολήσει η διαχείριση της «κτηνοβασίας» και της «ομοφυλοφιλίας» παρά οι ίδιες οι κλίσεις των Μάρτιν και Μπίλλυ. Πόσο πιο απαιτητικό κάνει το γεγονός αυτό τον ρόλο της Στήβι, δεδομένου ότι θα πρέπει με την παρουσία της να «φωτίσει» τις δύο βασικούς θεματικούς άξονες πάνω στους οποίους εδράζεται το κείμενο;
Πιστεύω πως ο ρόλος της Στήβι αφορά πολύ περισσότερα πράγματα από αυτή τη διαχείριση, Καταρχάς, είναι η τραγωδία της ίδιας που πρέπει αργά και βασανιστικά να απογυμνώσει τη ζωή της από κάθε αυταπάτη, να μείνει ουσιαστικά χωρίς καθόλου ζωή. Νομίζω, η εν δυνάμει παιδοφιλία του Μάρτιν είναι αυτή που κάνει τη Στήβι να βρει τη σύνδεση ανάμεσα στην αντίζηλό της και την ίδια. Τώρα «αυτό» γίνεται «αυτή». Αυτή, που όμως ένα παιδί, είναι αθώα, γεμάτη εμπιστοσύνη, που δεν έχει τρόπο να πει «ναι» ή «όχι», που υφίσταται την επιβολή με κάθε ανθρωπίνως δυνατό τρόπο. Αυτή, που θα πεθάνει για να σταματήσει η ύβρις προς τη φύση αλλά και η δική της φυσική ταπείνωση.
Τακτικές Παραστάσεις (Λευκωσία) κάθε Παρασκευή, Σάββατο 20:30, Κυριακή 18:30 μέχρι τις 3 Μαρτίου 2019 στο Θέατρο «Διόνυσος» [Διαγόρου 29, Λευκωσία] και Θέατρο «Ριάλτο», Λεμεσός, Πέμπτη 7 Μαρτίου στις 20:30. Εισιτήρια 15 ευρώ/κανονικό + 12 ευρώ/μειωμένο. Κρατήσεις -Πληροφορίες: 22818999 & 99621845.
